रायगड किल्ल्याविषयी माहिती

संपूर्ण महाराष्ट्राचे आराध्य दैवत म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराज होय.

महाराजांनी रायरेश्वराच्या मंदिरात आपल्या सावंगडयांसह स्वराज्याची शपथ घेतली व स्वराज्य विस्तार करण्यास सुरुवात केली.शिवकालीन खरं वैभव म्हणजे महाराजांनी उभारलेले गडकोट .हे गडकिल्ले आजही सह्याद्रीच्या दरीखोऱ्यात अभेद्यपणे उभे आहेत.

तर मित्रांनो आजच्या या लेखामध्ये आपण स्वराज्याची राजधानी म्हणून ज्या किल्ल्याला ओळखलं जातं त्या किल्याबदल माहिती पाहुयात. अर्थातच तो किल्ला म्हणजे रायगड किल्ला.

प्राचीन बखरींमध्ये काही दस्ताऐवज सापडतात ज्याद्वारे असे समजते की शिवाजी महाराजांनी राजधानी म्हणून रायरी या डोंगराची निवड का केली.

राजाने पाहिलं की “रायरी” पर्वत हे सर्वोत्कृष्ट ठिकाण आहे, सर्व बाजूंनी उंच आणि सर्वांत उंच आहे, संपूर्ण पर्वत अखंड खडक आहे. दौलताबाद (दुसरा मोठा किल्ला) देखील चांगला आहे, परंतु रायरीपेक्षा त्याची उंची कमी आहे. हा किल्ला दौलताबादपेक्षा उंच आणि कणखर आहे आणि म्हणून स्वराज्यच्या सिंहासनासाठी हि सर्वोत्तम जागा आहे असे मानले गेले.

रायगड किल्ल्याची माहिती ( Brief information of Fort Raigad )

रायरी किल्ला जावळीचा राजा चंद्रराव मोरे याने बांधला  होता. १६५६ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी रायरी हा किल्ला ताब्यात घेतला . महाराजांनी किल्ल्याचा जीर्णोद्धार व विस्तार केला आणि नंतर त्याचे नाव ‘रायगड’ म्हणजेच राजांचा किल्ला असे ठेवले . त्यांनतर रायगड ही स्वतंत्र मराठी राज्याची आणि “हिंदवी स्वराज्याची” पहिली राजधानी बनली .

हेही वाचा : तोरणा किल्ल्याबद्दल माहिती ( Brief information of Fort Torna )

समुद्रसपाटीपासून 2700 फूट उंचीवर असलेला हा किल्ला आता दख्खनचे पठार आणि कोस्टल महाराष्ट्र यांच्यातील महत्त्वाचा दुवा आहे. स्वतः राजांनी सर्वात सुरक्षित आणि सर्वात योग्य स्थान म्हणून श्रेणीबद्ध केलेला हा किल्ला मराठा साम्राज्याची ताकद दाखवून अभिमानाने उभा आहे . हा किल्ला मराठ्यांसाठी अतिशय अभिमानाचा आणि  शौर्याची आठवण करून देणारा आहे.

युरोपियन इतिहासकारांनी रायगडाचे वर्णन ( Fort described by British historians )

काही ब्रिटिश इतिहासकारांनी रायगडाला “पूर्वेकडील जिब्रालटर” असे संबोधले आहे .

रायगड किल्ल्याचा इतिहास ( History of Fort Raigad )

शिवराज्याभिषेक (शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा) ही भारताच्या इतिहासातील सर्वात महत्वाची घटना होती ज्यात छत्रपती शिवाजी महाराज नव्याने स्थापन झालेल्या मराठा साम्राज्याचे राजे बनले. हा सोहळा ह्या रायगडाने स्वतः अनुभवला. ह्याच किल्यावर असताना  महाराजांनी अनेक मोहिमांची आखणी केली व ह्याच रायगडावर 3 एप्रिल 1680 रोजी  शिवाजी महाराजांचे निधन झाले.

हा मराठा राजवटीसाठी सर्वात विनाशकारी क्षण होता.

रायगड किल्ला बांधकाम ( Construction of Fort Raigad )

स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीकोनातून किल्ल्याचा महत्त्वाचा पैलू म्हणजे जर कोणी पायथ्याशी असताना किल्ला पाहिला तर;  तो एका मोठ्या पर्वतासारखा दिसतो आणि कोणतीही तटबंदी दिसत नाही. हे शत्रूंना दिशाभूल करण्यासाठी आणि गोंधळात टाकण्यासाठी खूप फायदेशी  असे तंत्र ठरले.

रायगड किल्ल्याचा अभियंत ( Engineer of Fort Raigad )

मुख्य वास्तुविशारद व कुशल अभियंता म्हणून नावलौकिक मिळवलेले हिरोजी इंदुलकर आणि त्यांच्या सहकार्यांनी किल्ल्याचे बांधकाम केले .

किल्ला बांधताना जेव्हा त्यांना ररक्कम कमी पडली तेव्हा त्यांनी आपले घर गहाण ठेवले कारण तेव्हा शिवाजी महाराज औरंगजेबाच्या कैदेत होते व  किल्ल्याच्या निधीचा प्रश्न भेडसावत होता.

महाराज जेव्हा सुरक्षितपणे रायगडावर परतले आणि हिरोजींनी केलेले सर्व अद्भूत कार्य आणि त्याग  पहिला तेव्हा त्यांनी  भारावून जाऊन हिरोजींना विचारले ? हिरोजी आम्ही तुम्हाला काय बक्षीस देऊ तेव्हा  हिरोजींनी विनंती केली की जगदीश्वर मंदिराच्या प्रवेशद्वारावरील एका दगडावर  त्यांचे नाव कोरले जावे जेणेकरून महाराज जेव्हा जेव्हा या मंदिराला भेट देतील तेव्हा त्यांच्या पायाची धूळ माझ्या नावाला लागेल. महाराजांनी हिरोजींची इच्छा अंमलात आणली.

 हिरोजी इंदुलकरांच्या कार्याप्रती निष्ठा, निस्वार्थीपणा आणि समर्पण दर्शविणारा हा दगड शिवाजी महाराजांच्या समाधीच्या अगदी पुढे सुस्थितीत पहावयास मिळतो.

रायगड किल्याचे स्थान ( Location of Fort Raigad )

रायगड जिल्ह्यातील  महाड शहराच्या उत्तरेस २५ किमी अंतरावर असलेल्या पाचाड गावात  हा किल्ला स्थित आहे. हा किल्ला मुंबई , पुणे आणि सातारा येथून समान अंतरावर आहे .

रायगड किल्ल्यावर कसे जायचे  ( How to reach the Fort Raigad )

सार्वजनिक वाहतुकीने तुम्ही किल्ल्यावर पोहोचू शकता .

तुम्ही मुंबई आणि पुणे येथून उपलब्ध असलेल्या एक्सप्रेस गाड्या आणि महाराष्ट्र राज्य परिवहन एसटी बसने महाडला पोहोचू शकता .

हेही वाचा : पासपोर्ट चे प्रकार (Types of Passport)

महाड बसस्थानकावरून एक एसटी बस उपलब्ध आहे जी थेट किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत जाते .अन्यथा निजामपूर गावात जाणारी कोणतीही एसटी तुम्ही पकडू शकता आणि पायथ्यापासून सुमारे 2 किमी अंतरावर असलेल्या पाचाड नाक्यावर उतरू शकता .

तसेच, महाड बसस्थानकापासून तुम्हाला 6 सीटर ऑटो आहे  ज्याद्वारे तुम्ही थेट  पाचाड  गावापर्यंत  जाऊ शकता. ज्यासाठी सुमारे 50 रुपये शुल्क आकारला जातो.

रायगड किल्यावरील काही महत्त्वाची ठिकाणे ( Important places on Fort Raigad )

रायगडाचे प्रमुख वैशिष्ठ्य म्हणजे  किल्यावर अनेक प्रेक्षणीय स्थळे आहेत जसे की  खडक कापलेले प्रवेशद्वार, ऐतिहासिक वास्तू, प्राचीन मंदिरे, नैसर्गिक जलस्रोत आणि काहीअवशेष जे अजूनही चांगल्या स्थितीत आहेत. आणि त्यातील प्रत्येक वास्तूच्या आपापल्या कथा आहेत ज्या तुम्हाला इतिहासाच्या पर्वात परत घेऊन जातात.

किल्ल्याचा महादरवाजा ( Main door of fort )

किल्ल्यावर असणारा “महा दरवाजा” (मोठा दरवाजा) हा अगदी बलाढ्य आहे जो पूर्वी सूर्यास्ताच्या वेळी बंद केला जायचा. हे एक ‘ गोमुखी’ प्रकारचे प्रवेशद्वार आहे जे दरवाजाच्या दोन्ही बाजूंना जय आणि विजय या दोन बुरुजांद्वारे संरक्षित आहे .

किल्ल्याची बाजारपेठ ( Market of fort )

घोड्यावर बसूनही खरेदी करता यावी अशा पद्धतीने विशिष्ट उंचीवर 42 दुकानांची रचना असलेली बाजारपेठ आहे. प्रत्येक दुकानात माल विकण्यासाठी जागा आणि ठेवण्यासाठी दोन खोल्या आहेत.

टकमक टोक ( Takamak point )

टकमक टोक नावाचा फाशीचा बिंदू किल्यावर असे  जिथून शिक्षा झालेल्या कैद्यांना मृत्युदंड दिला जाई. सध्या  सुरक्षेच्या कारणामुळे या भागाला कुंपण घालण्यात आले आहे.

 रायगडावर प्रसिद्ध असे जगदीश्वराचे मंदिर आहे.या मंदिरात बाहेरील बाजूस नंदीसह कासवाचे मोठे शिवलिंग कोरलेले आहे.

याचबरोबर किल्ल्यावर अशी अनेक प्रेक्षणीय स्थळे आहेत.

 तर मित्रांनो आजच्या या लेखात आपण रायगड किल्ल्याबद्दल जी काही माहिती पाहिली ती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की कमेंट मध्ये कळवा.