विशालगड किल्याची माहिती

Mi MarathiMarch 7, 2023

0 136 3 minutes read

नमस्कार मित्रांनो,

मित्रांनो अखंड हिंदुस्तानात ज्यांनी आपली सत्ता गाजवली ते म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराज. आपल्या सर्व गडकोटांवर भगवा अविरत फडकत ठेवणारे राजे म्हणजे छत्रपती शिवाजी महाराज. त्यांचे गडकोट आजही त्यांच्या शौर्याची साक्ष देतात.

आज आपण अश्याच एका गडाची माहिती पाहणार आहोत तो म्हणजे विशालगड.

विशालगड किल्याची प्राथमिक माहिती ( Brief information of Fort Vishalgad )

विशाळगड किल्ल्याला स्थानिक लोक ‘खेलना’ किंवा ‘खिलना’ असेही म्हणतात. आणि मराठा साम्राज्यातील हा एक महत्त्वाचा किल्ला होता. ‘विशालगड’ या नावाचा मराठीत अर्थ भव्य किल्ला असा होतो. हे नाव छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1659 मध्ये या किल्ल्याला दिले होते. या वास्तूचे क्षेत्रफळ 1130 मीटर आहे. आणि सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमध्ये 3500 फूट उंचीवर असलेल्या टेकडीवर हा किल्ला बांधण्यात आला आहे. समुद्रसपाटीपासून वर, आणि कोल्हापूरच्या उत्तर-पश्चिम सुमारे 76 किमी हा किल्ला पसरलेला आहे.

विशालगड हा किल्ला 1058 साली शिलाहार शासक ‘मारसिंह’ याने बांधला होता. आणि सुरुवातीला ‘खिलगिल’ किल्ला म्हणून हा किल्लाओळखला जात होता. परंतु शतकानुशतके तो दख्खनच्या आसपास राज्य करणाऱ्या अनेक शासकांच्या हाती गेला. जेव्हा किल्ला आदिलशहाच्या ताब्यात होता तेव्हा शिवाजी महाराजांना किल्ला ताब्यात घ्यायचा होता परंतु किल्ल्याचा भूभाग काबीज करणे अवघड होते आणि जिंकणे हे एक कठीण काम होते.शिवाजी महाराजांनी किल्ल्यावर अनेक वेळा हल्ला केला, पण आदिलशाही सैनिकांनी शौर्याने किल्ल्याचे रक्षण केले पण शिवाजी महाराजांनी तेव्हा डावपेच आखायला सुरवात केली. त्यानुसार, मराठा सैनिकांचा एक गट किल्ल्यावर गेला आणि किल्ल्यावरील आदिलशाही किल्लेदाराला (सेनापती) पटवून दिले की ते शिवाजी महाराजांच्या राजवटीवर खूश नाहीत. आणि अशा प्रकारे ते आदिलशाहीच्या सेवेसाठी आले आहेत. मराठ्यांची योजना यशस्वी झाली. दुसऱ्या दिवशी त्यांनी बंड केले आणि किल्ल्यावर युद्ध झाले. त्याच बरोबर शिवाजी महाराजांनी किल्ल्यावर बाहेरून हल्ला केला आणि काही वेळात किल्ला जिंकला. नंतर शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याचे नामकरण ‘विशालगड’ असे केले.

1660 मध्ये पन्हाळा किल्ल्याला वेढा घातल्यानंतर मराठा सम्राट शिवाजी महाराज वेढ्यातून सुटून विशालगडावर गेले होते.

विशालगडाचा इतिहास (History of Fort Vishalgad)

हा किल्ला शिलाहार राजा ‘मारसिंह’ याने सन1058 मध्ये बांधला होता.सुरुवातीला त्याने किल्याला ‘खिलगिल’ असे नाव दिले.

1209 मध्ये देवगिरीचा तत्कालीन राजा सिउना यादव याने शिलाहारांचा पराभव करून किल्ला ताब्यात घेतला.

1309 मध्ये, अल्लाउद्दीन खिलजीने देवगिरीच्या सेउना यादवांचा राजा रामचंद्राचा पराभव केला आणि लवकरच किल्ला खिलजी वंशाशी जोडला गेला.

ऑगस्ट 1347 मध्ये, पश्चिम भारताचा मुघल सरदार हसन गंगू बहामनी ह्याने हा किल्ला बहामनी सल्तनतीत दाखल करून घेतला.

1354 ते 1433 या काळात हा किल्ला विजयनगर साम्राज्याच्या अधिपत्याखाली होता.

विजयनगर साम्राज्याच्या पतनानंतर, स्थानिक मराठा राजा शंकरराव मोरे याने हा किल्ला काबीज केला.म्हणून, बहामनी सुलतानाने ह्या किल्यावर पुन्हा कब्जा करण्यासाठी तत्कालीन प्रधान महमूद गवान यांच्या नेतृत्वाखाली सैन्य पाठवले. गवानचे अधिकारी कर्णसिंह भोंसले आणि त्यांचा मुलगा भीमसिंह यांनी घोरपड म्हणजेच जायंट मॉनिटर सरडा यांच्या मदतीने किल्ला ताब्यात घेतला. त्यानंतर भीमसिंह यांना घोरपडे ही पदवी बहाल करण्यात आली.

1489 मध्ये, युसूफ आदिल शाहने स्वतःच्या अधिपत्याखालील क्षेत्रासह बहामनी राज्यापासून स्वतःला वेगळे केले आणि विजापूर येथे स्वतंत्र सुलतानाची स्थापना केली. त्यामुळे हा किल्ला आदिलशाही सल्तनतला जोडला गेला.

१६५९ मध्ये किल्ल्यावरील अधिकाऱ्यांच्या मदतीने शिवाजी महाराजांनी किल्ला ताब्यात घेतला.

शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर, छत्रपती संभाजी महाराज आपला बहुतेक वेळ गडावर घालवायचे. किल्ल्याच्या काही भागांचे व दरवाजांचे नूतनीकरण व पुनर्बांधणी करण्यात त्यांनी पुढाकार घेतला.

विशाळगडावरील रामचंद्र पंत अमात्य छत्रपती राजाराम महाराज यांनी अनेक चाली केल्या आणि संताजी, धनाजी, परशुरामपंत आणि शंकराजी नारायण सचीव यांच्या मदतीने औरंगजेबाचा पराभव केला.

मराठा साम्राज्याच्या काळात, कोल्हापूर आणि रत्नागिरी जिल्ह्यातील 90 शहरे आणि गावांचा समावेश असलेल्या मोठ्या प्रदेशाची राजधानी विशालगड करण्यात आली.

सरदेसाई आणि सरपोतदार हे आदिलशाही काळापासून गडावर अधिकारी होते.

1844 मध्ये, किल्लेदारांच्या विद्रोहाच्या परिणामी, ब्रिटिश सैन्याने संपूर्ण किल्ला पाडला आणि तेथील अधिकाऱ्यांना बडतर्फ केले.

किल्ल्यावर पाहण्याची ठिकाण (Places to visit on fort Vishalgad)

विशाळगडाचा मुख्य दरवाजा काळाच्या ओघात नाहीसा झाला आहे. उजव्या बाजूला “मुंढा दरवाजा” आहे. अमृतेश्वर आणि श्री नरसिंहाची मंदिरे आहेत. बाजीप्रभू देशपांडे आणि फुलाजी देशपांडे यांच्या स्मरणार्थ बांधलेली समाधी आहे. पावसाळ्यात अतिवृष्टीमुळे या प्रदेशात अनेक धबधबे तयार होतात.

विशालगडावर कसे पोहचायचे (How to reach fort Vishalgad)

तुम्ही येथे एसटी बसने, वैयक्तिक किंवा भाड्याने घेतलेल्या वाहनांनी पोहोचू शकता. कोल्हापूर, रत्नागिरी आणि बेळगाव येथून एसटी बस नियमितपणे धावतात. कोल्हापूर ते विशाळगड हे अंतर सुमारे ८१ किलोमीटर आहे.

कोल्हापूर हे महाराष्ट्रातील सर्व प्रमुख शहरांशी चांगले जोडलेले आहे. कोल्हापूरपासून विशालगड ७६ किलोमीटर अंतरावर आहे त्यामुळे कोल्हापूर शहरापासून अंबाघाट हिलस्टेशन मार्गे २-२.५ तासांच्या अंतरावर आहे.

विशाळगड किल्याला जाण्यासाठी कोल्हापूर हे सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन आहे. स्टेशन आणि किल्ल्यातील अंतर 81 किमी आहे. हे रेल्वे स्टेशन पुणे, मुंबई, नागपूर आणि महाराष्ट्रातील इतर प्रमुख शहरांशी जोडलेले आहे.

रत्नागिरी विमानतळ हे किल्ल्यापासून जवळचे विमानतळ आहे. ते किल्ल्यापासून सुमारे ९० किमी अंतरावर आहे.